he had nowhere to go

- dokąd wybierasz się na urlop? where are you going for your holiday?

- dokąd prowadzi ta ścieżka? where does this path lead (to)?

- ty dokąd? where are you off to?

- ciekawe, dokąd on poszedł I wonder where he’s gone

- idź, dokąd chcesz go wherever you want

- nie miała dokąd pójść she had nowhere to go

- wrócił z Moskwy, dokąd pojechał w maju he’s returned from Moscow, where he went in May

- wszędzie tam, dokąd dociera kolej everywhere that a. wherever the railway runs

- dokąd sięga ten sznurek? how far does this (piece of) string reach?

- dokąd planujesz tutaj zostać? how long are you planning to stay here?

- dokąd będziesz się na nią gniewał? are you going to be cross a. angry with her for long a. for much longer?

- tańczyła, dokąd grała orkiestra she danced for as long as the orchestra played

- możesz tu mieszkać, dokąd chcesz you can stay here as long as you wish

- dotąd, dokąd as long as, until

- dotąd, dokąd nie będzie nowej ustawy until there is a new law

* * *

* * *

pron. indecl.

1. (= gdzie) where (to); dokąd? where (to)?; dokąd idziesz? where are you going (to)?

2. ( wprowadza zdania podrzędne okolicznikowe miejsca lub celu) (= gdzie) where; nie wiem, dokąd iść I don't know where to go; Bóg wie dokąd God knows where.

3. ( wprowadza zdania podrzędne okolicznikowe miejsca lub celu) (= gdziekolwiek) anywhere, wherever, any place; pójdę, dokąd będzie trzeba I'll go anywhere I have to; wszędzie, dokąd pójdziesz anywhere l. any place you go; iść dokąd oczy poniosą (go and) never look back.

4. (= jak długo?) how long?, until when?; dokąd mam czekać? how long should I wait?

5. ( także dotąd, dokąd...) (wprowadza zdania podrzędne określające moment, czas trwania jakiejś czynności) (= tak długo aż) until; czytała (dotąd), dokąd nie zrobiło się całkiem ciemno she kept on reading until it was completely dark.

- gdzie są klucze? where are the keys?

- gdzie byliście na wakacjach? where did you go for your holiday(s)?

- gdzie idziesz? pot. where are you going?

- gdzie by to schować? where can I hide it?

- gdzieście wczoraj były? where were you yesterday?

- gdzie on nie był! w Indiach, Australii… he’s been everywhere – India, Australia…

- nie pamiętam, gdzie położyłem tę książkę I don’t remember where I put that book

- a gdzie kot? (and) where’s the cat?

- miasto, gdzie spędził dzieciństwo the town where he spent his childhood

- miejsce, gdzie ścieżka rozwidla się the point a. place where the path forks

- zgłosił się na posterunek, gdzie natychmiast został aresztowany he went to the police station, where he was immediately arrested

- kryli się, gdzie kto mógł they hid wherever they could

- zostań tam, gdzie jest sucho stay there, where it’s dry

- tam, gdzie teraz mieszkam where I live now

- spotkajmy się tam, gdzie zawsze let’s meet at the usual place

- tam, gdzie będzie to uzasadnione where(ver) it’s appropriate a. justified

- pojedźmy gdzieś, gdzie nie ma ludzi let’s go somewhere where there are no people

- gdzie tylko człowiek pójdzie a. gdzie by człowiek nie poszedł, wszędzie tłumy wherever one goes, there are always crowds of people

- siadajcie, gdzie chcecie sit wherever you like

- wszędzie, gdzie spojrzał wherever he looked

- sytuacje, gdzie może dojść do naruszenia praw człowieka situations that could lead to human rights violations

- pojedźmy gdzie na weekend pot. let’s go somewhere for the weekend

- masz gdzie spać? do you have anywhere a. somewhere to sleep?

- nie mam gdzie się podziać z pracą I have no space where I can work (properly)

- czy jest tam gdzie zaparkować samochód? is there anywhere to park the car there?

- gdzie mi staremu do żeniaczki? (będzie trudno) where’s an old man like me going to get married? pot.; (nie chcę) what would an old man like me want with marriage?

- gdzie mi do niego? I’m not a patch on him pot.

■ gdzie indziej elsewhere, somewhere else

- gdzie spojrzeć… wherever you look a. one looks…

- gdzie tam! pot. what are you talking about!

- mało a. rzadko gdzie hardly anywhere

- mało a. rzadko gdzie zachowały się stare drewniane kaplice the old wooden chapels have hardly survived anywhere

- gdzie Rzym, gdzie Krym they’re two entirely different things

* * *

* * *

indecl.

1. ( zaimek pytajny i względny) where; gdzie jest twój samochód? where's your car?; zaparkuję tam, gdzie znajdę wolne miejsce I'll park where I find a space; gdzie Rzym, gdzie Krym! (as like as) chalk and cheese.

2. gdzie jak gdzie of all places, never mind other places; gdzie jak gdzie, ale w tym pokoju musi być porządek never mind other rooms, we have to keep this one tidy.

3. pot. (= dokąd) where; gdzie idziesz? where are you going?

4. byle gdzie l. gdzie bądź anywhere, any place; połóż to byle gdzie put it anywhere.

5. ( także gdzie tylko) (= wszędzie, gdzie...) wherever; gdzie spojrzysz, wszędzie dookoła widać drzewa wherever you look there are trees all about.

6. przest. l. pot. w pytaniach = gdzieś; nie widzieliście gdzie mojego pióra? haven't you seen my pen somewhere?

( wyraża rezygnację) gdzie mi (tam) myśleć o wakacjach how can I think of the holidays; gdzie mi się (tam) równać z tobą how can I compete with you; gdzie tam! ciągle nic nie wiem sure enough, I still don't know anything.

1) (w pytaniach) where

2) (w zdaniach podrzędnych) where

3) (w zdaniach względnych) where

4)

- mają dom na wsi they have a. own a house in the country

- miał po ojcu warsztat samochodowy he had a. owned a garage left to him by his father

- nasze muzeum ma dużą kolekcję impresjonistów our museum has (got) a large collection of Impressionist paintings

- mam dla ciebie prezent/tę książkę o kotach I’ve got a present/that book about cats for you

- miał wszystkiego dwie pary butów he only had two pairs of shoes

- ubrała się w to, co miała she put on what she had

- nie mam psa I don’t have a. I haven’t got a dog

- nie mamy ani telewizora, ani pralki we have neither a TV nor a washing machine

- wydawnictwo nie ma funduszy na zatrudnienie specjalisty the publishers can’t afford to employ a specialist

- nie mam nic do jedzenia I’ve got nothing to eat, I don’t have anything to eat

- czy oni mają namiot? have they got a tent?, do they have a tent?

- masz scyzoryk? have you got a penknife?

- czy ma pan bagaż? have you got any luggage?

- czy macie gaz? have you got gas?

- mieć coś przy sobie to have sth on one

- masz przy sobie jakieś drobne? have you got any change on you?

- gdzie masz klucze/moją książkę? what have you done with the keys/my book?

- gdzie masz rower? where’s your bike? pot.

- mieć na coś to have money for sth

- miałem tylko na jedno piwo I only had for one beer

- (on) ma na przyjemności, a nie ma na lekarza he has money to spend on pleasures, but he can’t afford a doctor

- nie miał na nowe buty, a co dopiero na samochód he couldn’t afford a pair of new shoes, let alone a car

- mieć za co coś zrobić to have enough money to do sth, to be able to afford to do sth

- nie mieli za co wyjechać na wakacje they didn’t have enough to go on holiday, they couldn’t afford to go on holiday

- nie mają z czego żyć they don’t have enough to live on

- jak masz na imię? what’s your name?

- mam na imię Maria my name’s Maria

- (on) ma na nazwisko Nowak his (sur)name is Nowak

- mieć coś na sobie to have sth on, to be wearing sth

- miał (na sobie) granatowy garnitur he had a blue suit on, he was wearing a blue suit

- na głowie miała kapelusz, na szyi biały szalik she had a hat on her head and a white scarf round her neck

- nie mieć nic na sobie (być gołym) to have nothing on

- mieć kogoś u siebie (gościć) to have sb staying with one

- od tygodnia mamy u siebie teściów we’ve had my in-laws (staying) with us for the past week

- jeśli Legia wygra, mam u ciebie piwo! you owe me a beer if Legia win(s)

- masz!/macie! (weź/weźcie) here!

- macie kanapki, jedzcie! here’s the sandwiches, eat up! pot.

- masz, włóż to na siebie! here, put this on!

- (a) masz! (zadając razy) take that!

- (a) masz za to, że kłamiesz, a masz, a masz! (and) take that for lying! and that! and that! pot.

- masz za swoje! (dobrze ci tak) serves you right!

- ma za swoje, że jest taki naiwny it serves him right for being so naive

- mamy teraz za swoje dobre serce! that’s the thanks we get for being nice a. for all our kindness!

- masz ci (los) a. masz tobie! blast (it)! pot., damn (it)! pot.

- masz ci los, zapomniałam parasola! blast, I’ve forgotten my umbrella!

- masz go/ją/ich! (wyrażające zaskoczenie) just look at him/her/them!

- masz go, jaki mądrala! look at him, Mr Clever Dick! GB pot.

- mieć dwadzieścia lat to be twenty (years old)

- ile ona ma lat? how old is she?

- mieć dwa metry wzrostu/wysokości to be two metres tall/high

- mieć sześć metrów głębokości/szerokości/długości to be six metres deep/wide/long

- pokój ma sześć metrów na pięć the room is six by five metres

- dom będzie miał siedem pięter the house will be seven storeys high a. will have seven storeys

- kilometr ma tysiąc metrów one kilometre is a thousand metres

- pokój ma dwa okna the room has two windows

- miał niebieskie oczy/siwe włosy he had blue eyes/grey hair

- miała dziurawe buty she had holes in her shoes

- kubek ma wyszczerbiony brzeg the mug’s rim is chipped

- miała męża Włocha/inżyniera her husband was Italian/an engineer

- mieć talent/cierpliwość/odwagę to have talent/patience/courage

- nie mieć talentu/cierpliwości/odwagi to lack talent/patience/courage

- mieć takt/rozsądek to be tactful/sensible

- mieć (swoje) wady i zalety to have one’s good and bad points

- zasłony mają kolor wiśni the curtains are cherry red in colour

- działka ma kształt prostokąta a. prostokątny the allotment is rectangular (in shape)

- jej perfumy miały słodkawy zapach/zapach konwalii her scent was sweet smelling/smelled of lily of the valley

- urodę miała po matce, a talent po ojcu her looks came from her mother and her talent from her father

- za całe umeblowanie pokój miał zdezelowany stół the only piece of furniture in the room was a rickety table

- mieć w sobie coś (być interesującym) to have a certain something

- on ma w sobie coś z dziecka/roztargnionego profesora there is something of the child/the absent-minded professor in a. about him

- nie mieć nic do czegoś to have nothing to do with sth

- jej wyjazd nie ma nic do naszych planów her going away has nothing to do with our plans

- marzenia mają to do siebie, że rzadko się spełniają the thing about dreams is that they rarely come true

- miała to do siebie, że zawsze się spóźniała the thing about her was that she was always late

- mieć gorączkę a. temperaturę to have a. be running a temperature

- mieć 39° gorączki to have a temperature of 39 degrees

- mieć złamaną nogę to have a broken leg

- mieć częste bóle głowy to have frequent headaches

- mieć pragnienie to be thirsty

- mieć dobry apetyt to have a good a. hearty appetite

- mieć wadę a. defekt to have a defect

- mieć gumę pot. (w samochodzie) to have a flat pot.

- mam nadzieję, że… I hope that…

- mieć ochotę coś zrobić to feel like doing sth

- miała ochotę płakać she felt like crying

- mieć przekonanie/pewność, że… to be convinced/sure a. certain that…

- mieć kogoś/czegoś dość a. dosyć to have had enough of sb/sth, to be fed up with sb/sth

- mam tego powyżej uszu a. po dziurki w nosie! pot. I’ve had it up to here! pot.

- mieć coś wypisane w oczach a. na czole a. na twarzy to have sth written all over one’s face

- miała winę wypisaną na twarzy she had guilt written all over her face

- to dziecko nie ma matki/ojca this boy/girl has no mother/father

- ona nie ma rodzeństwa she has no brothers or sisters

- ona będzie miała dziecko she’s going to have a. she’s expecting a baby

- miała z nim dwóch synów she had two sons by him

- miał za żonę piekielnicę his wife was a real she-devil a. spitfire

- nie miał do kogo zwrócić się o pomoc he had no-one to turn to for help

- mieć kogoś przy sobie a. obok siebie a. przy boku to have sb at one’s side

- mieć kogoś/coś na uwadze a. na względzie to have sb/sth in mind, to take sb/sth into consideration

- mieć z kimś porachunki to have a bone to pick with sb

- mieć kogoś/coś przeciwko sobie to have sb/sth against one

- miał przeciwko sobie opinię publiczną public opinion was against him

- mieć przyjemność/zaszczyt coś zrobić książk. to have the pleasure/honour to do a. of doing sth

- miałem zaszczyt poznać pańskich rodziców I had the honour of meeting your parents

- mam przyjemność przedstawić państwu naszego gościa I have the pleasure of introducing our guest

- z kim mam przyjemność? książk. to whom do I have the honour of speaking? książk., także iron.

- mieć coś/nie mieć nic przeciwko komuś/czemuś to have something/nothing against sb/sth

- mieć coś do kogoś pot. to have something against sb

- do ciebie nic nie mam I’ve got nothing against you

- mieć coś na kogoś to have the goods a. the dope on sb pot.

- niczego na mnie nie mają they’ve got nothing on me pot.

- mam z nią do pomówienia a. pogadania I need to have a (serious) talk with her

- mieć kogoś nad sobą to have sb above one

- kierownik ma nad sobą dyrektora, a dyrektor – zarząd the manager answers to the director and the director answers to the board

- mieć kogoś pod sobą to be in charge of sb

- (ona) ma pod sobą dwudziestu pracowników she’s in charge of a staff of twenty

- kapral miał pod sobą dziesięciu żołnierzy the corporal had ten men under his command a. under him

- mieć kogoś za sobą (być popieranym) to have sb behind one, to have sb’s backing

- mieli za sobą większość the majority was a. were behind them, they had the majority behind them

- mieć kogoś za głupca to take sb for a fool

- ich zachowanie mam za nieco naiwne I consider their behaviour rather naive

- za kogo pan mnie ma! who do you take me for!, who do you think I am!

- mieć w kimś rywala/sojusznika to have a rival/an ally in sb

- mieć kogoś pot. (być związanym z kimś) to have somebody, to be involved with somebody

- chwalił się, że miał je wszystkie pot. (odbył stosunek) he boasted of having had them all pot.

- płacą tak dużo, że mogą mieć każdego they pay so much they can take on a. hire anyone they like

- mam dobrą komunikację do pracy I’ve got good connections to work

- centrum miasta ma dobrą komunikację z przedmieściami there are good connections from the city centre to the suburbs

- mieć słuszność a. rację to be right

- mieć ciepło/przytulnie to be warm/cosy

- owinęła dziecko szalem, żeby miało ciepło she put a scarf round the baby to keep him/her warm

- mam daleko/blisko do szkoły I have a long way/I don’t have far to go to school

- ty to masz dobrze, nie musisz wstawać o siódmej it’s alright for you, you don’t have to get up at seven (a.m.)

- mieliśmy tu wczoraj burzę/śnieżycę we had a storm/snowstorm here yesterday

- mamy dziś słoneczną pogodę it’s sunny today

- mam dziś kiepski dzień I’m having one of those days (today)

- kłopotów z nim miałam co niemiara I’ve had no end of trouble with him

- co ja z tobą mam? what am I to do with you?

- jest całkiem młoda, chciałaby jeszcze mieć coś z życia she’s still very young, she’d like to get something out of life pot.

- (on) haruje od świtu do nocy i co z tego ma? he slaves away from morning to night, and what does he have to show for it?

- miał przed sobą kilka godzin marszu he had several hours of walking ahead of a. in front of him

- miała przed sobą trudną rozmowę z szefem she had a difficult conversation with the boss ahead of her

- mieć przed sobą przyszłość to have a (bright) future ahead of a. before one

- miał przed sobą karierę he had a brilliant career ahead of a. in front of him

- mieć coś za a. poza sobą to have sth behind one

- ma za sobą trzyletnie doświadczenie he has three years’ experience behind him

- mam już to wszystko za sobą all that is behind me now

- mam co robić, nie nudzę się I’ve got things to do, I don’t sit around

- nie mieć gdzie mieszkać/spać to have nowhere to live/sleep

- nie mam gdzie przenocować I have nowhere to spend the night

- nie mieć kiedy spać/jeść/odpocząć to not have time to sleep/eat/relax

- nie mają kiedy w ścianach wiercić, tylko w niedzielę! of course, they have to drill holes in the wall on a Sunday!

- mieć czas to have time (coś zrobić to do sth)

- nie miałem czasu zająć się twoją sprawą I didn’t have time to deal with your problem

- na napisanie wypracowania macie godzinę you have an hour to write the essay

- nie miałeś mi tu kogo przyprowadzić!? why did you have to bring him/her/them here (of all people)?!

- mieć coś/nie mieć nic do powiedzenia (dużo/mało wiedzieć) to have something/nothing to say (na temat kogoś/czegoś about sb/sth)

- mieć coś/nie mieć nic do powiedzenia a. gadania pot. (o decydującym głosie) to have a say/no say

- ona nie ma w tej sprawie nic do powiedzenia a. gadania she has no say in the matter

- nie mamy już sobie nic więcej do powiedzenia we’ve got nothing more to say to each other

- mieć zły/dobry czas Sport to have a poor/good a. fast time

- mieć pierwsze/dziesiąte miejsce Sport to come first/tenth, to be in first/tenth place

- mam z nią wielką wygodę, sprząta, robi mi zakupy she’s a great help to me: she cleans and does my shopping

- nie masz co narzekać you’ve got nothing to complain about

- nie masz co się denerwować there’s no reason (for you) to get upset

- nie masz czego a. co żałować, film był kiepski you didn’t miss much: the film was hopeless

- w domu nie masz co się pokazywać you’d better not show your face at home pot.

- (on) ma teraz naradę ze swym zastępcą he’s in conference at the moment with his deputy

- mieć sprawę a. proces to be on trial (o coś/o zrobienie czegoś for sth/for doing sth)

- ma sprawę a. proces o zabójstwo/spowodowanie wypadku samochodowego he’s on trial for murder/causing a car accident

- mieć studia a. wyższe wykształcenie to have completed higher education

- mój ojciec miał tylko cztery klasy my father only did four years at school

- miał już zawód i mógł rozpocząć samodzielne życie he’d completed his training and could now start his own life

- miał dwa fakultety he had graduated in two subjects

- mamy drugi tydzień zimy it’s the second week of winter

- którego dziś mamy? what’s the date today?

- mamy dziś pierwszy stycznia/poniedziałek it’s January the 1st/Monday today

- którą masz godzinę? what time do you make it? pot.; what’s the time by your watch?

- mieć kogoś/coś po prawej/lewej stronie to have sb/sth on one’s right/left

- miał przed/za sobą dwóch strażników he had a. there were two guards in front of him/behind him

- masz to zrobić natychmiast! you’re to do it right now!

- co mam zrobić/jej powiedzieć? what am I (supposed) to do/tell her?

- po co się mam wysilać? why should I bother?, why should I make the effort?

- masz tego nikomu nie powtarzać! (and) don’t go repeating a. telling it to anyone!

- i ja mam w to uwierzyć? and you/they want me to a. I’m supposed to believe that?

- mieć coś do zrobienia to have sth to do

- ma obowiązek do spełnienia s/he has a duty to perform

- mam sprawę do załatwienia I’ve got something to sort out

- mamy zaległości do odrobienia we’ve got a backlog of work to catch up on

- miano zburzyć ich dom their house was to be demolished

- samolot miał wylądować w Warszawie, ale… the plane was supposed to land a. have landed in Warsaw, but…

- podobno jutro ma być ładna pogoda it’s supposed to be good a. nice weather tomorrow

- w pozostałej części kraju ma nadal padać in the rest of the country continuing rain is expected

- miała umrzeć w nędzy w wieku czterdziestu lat she was to die in poverty at the age of forty

- przyszłość miała pokazać, że się myli subsequent events were to prove him/her wrong

- jak się miało okazać as things a. it turned out; as it transpired książk.

- i co ja mam z tobą zrobić? what am I (supposed) to do with you?

- jeśli mielibyśmy się nie zobaczyć przed twoim wyjazdem, baw się dobrze in case we don’t see each other before you leave, have a good time

- niech się stanie, co się ma stać let things happen as they will

- właśnie miałem wyjść, kiedy zadzwonił telefon I was just about to leave a. just on the point of leaving when the phone rang

- właśnie miałam powiedzieć to samo I was just about to a. just going to say the same thing

- czy mam przez to rozumieć, że… am I to understand (by that) that…

- mieć coś do sprzedania/zaproponowania to have sth to sell/propose

- choćby a. żeby nie wiem co się miało stać, (to)… no matter what happens a. might happen…

- choćbym a. żebym miał pęknąć a. trupem paść pot. even if it kills me pot.

- mam już napisaną pracę I’ve already written the essay

- miał ukończone wyższe studia he had been to university/college

- czy macie załatwione bilety? have you booked/got the tickets?

- pieniądze mam dobrze schowane I’ve put the money in a safe place

- mam obiecaną podwyżkę I’ve been promised a rise

- miał przykazane trzymać język za zębami he was a. he’d been told to keep his mouth shut pot.

- ona miałaby mi się podobać? you think I find her attractive?

- miałbyś sumienie to zrobić? could you do (something like) that (with a clear conscience)?

- to ma być hotel czterogwiazdkowy? (z dezaprobatą) and you/they call this a. this is supposed to be a four-star hotel?!

- ten grubas to miałbym być ja!? (z niedowierzaniem) is this/that fatso really me? pot.

- pokazał nam skórę tygrysa, którego miał upolować w Afryce (z powątpiewaniem) he showed us the skin of a tiger, which he is supposed to have killed in Africa

- ciotka wyzdrowiała i ma się dobrze auntie has recovered and is doing well

- jak się mają twoi rodzice? how are your parents?

- jak się masz! (powitanie) how are you?; how’s it going? pot.

- mam się dzisiaj lepiej I feel better today

- sprawy mają się nieźle things are working out (quite) well

- jak się rzeczy mają? how do things stand?

- rzecz ma się tak, że… the thing is that…

- jak te dwie wersje mają się do siebie? how do the two versions compare?

- jak to się ma jedno do drugiego? how do the two compare?

- teoria nijak się miała do praktyki the theory was (completely) divorced from practice

- A tak się ma do B, jak C do D a. A i B tak się mają do siebie, jak C i D A is to B like C is to D

- mieli się do siebie jak dzień do nocy they were like chalk and cheese

- mieć się za artystę/człowieka honoru to consider oneself (to be) an artist/a man of honour

- (on) ma się za Bóg wie co pot. he thinks he’s God (almighty) pot.

- miała się za bliską śmierci she thought she was about to a. going to die

- miało się a. dzień miał się ku zachodowi it was getting towards sunset

- sytuacja ma się ku lepszemu the situation is looking better

- ma się na deszcz it looks like rain

- miało się na burzę a storm was brewing, there was thunder in the air

- wiedzieć, jak się rzeczy mają to know how things stand a. are

- winien i ma debit and credit

- zapisać coś po stronie „ma” to enter sth on the credit side

- (już) mam! mieszkaliśmy na tej samej ulicy! I’ve got it! we used to live in the same street!

- mam cię! a. tu cię mam! (złapałem cię, przyłapałem cię) I’ve got you!; got you! pot.

- mam cię, już mi nie uciekniesz! got you, you won’t get away now!

■ ma się rozumieć a. wiedzieć! it a. that goes without saying!

- ma się rozumieć, że przyjdę of course I’ll come

- mieć głowę a. łebpot. (na karku a. nie od parady) to have a good head on one’s shoulders

- on to ma łeb! he’s no fool!

- mieć głowę do interesów to have a good head for business

- nie mam teraz do tego głowy I don’t want to think about it/that now

- mieć kogoś/coś w nosiepot. a. gdzieśeuf. a. w głębokim poważaniueuf. to not care a damn about sb/sth pot.; to not give a monkey’s about sb/sth pot., euf.

- mam to wszystko gdzieś! pot. to hell with it all! pot.

- mieć kogoś/coś w dupie wulg. to not give a shit a. toss GB about sb/sth wulg.

- sie masz! pot. (powitanie) hi! pot.

- jest wielu znanych aktorów there are many well known actors

- nie ma nikogo, kto mógłby to zrobić there’s no one who could do it

- czy jest Bóg, czy go nie ma? does God exist, or not?

- był sobie kiedyś stary król there was a. lived once an old king

- nie było cię jeszcze wtedy na świecie this was before you were born

- kiedy mnie już z wami nie będzie euf. when I am no more a. I am no longer with you euf.

- myślę, więc jestem I think, therefore I am

- być albo nie być to be or not to be

- to dla nas być albo nie być this is our to be or not to be, this is our Waterloo

- nie ma już dla niej ratunku nothing can save her now

- jest wiele powodów do zadowolenia there’s good reason to be happy

- nie ma obaw a. strachu pot. ! no problem! pot., not to worry! pot.

- nie ma powodu do obaw there is no reason a. need to worry

- są sprawy, których nigdy nie zrozumiesz there are (certain) things that you’ll never understand

- nie ma co płakać/gadać it’s no use crying/talking (about it)

- nie ma co żałować (there’s) no need to be sorry

- nie ma co a. czego żałować it’s no great loss

- nie ma czemu się dziwić, że… it’s no surprise a. wonder that…

- nie ma o co się kłócić there’s nothing to quarrel about

- nie ma czym się martwić/czego się bać there’s nothing to worry about/to be afraid of

- nie ma z czego być dumnym (it’s) nothing to be proud of

- nie ma z czego się cieszyć/śmiać there’s nothing to rejoice/to laugh about

- „dziękuję za podwiezienie” – „nie ma za co” ‘thanks for the lift’ – ‘don’t mention it’ a. ‘you’re welcome‘

- „przepraszam, że panu przerwałem” – „nie ma za co” ‘sorry I interrupted you’ – ‘that’s all right’

- już cię/was nie ma! off with you!

- być w pracy/szkole to be at work/at school

- być w teatrze/na koncercie to be at the theatre/at a concert

- teraz wychodzę, ale będę w domu o piątej I’m going out now, but I’ll be home at five

- dzisiaj nie ma go w biurze he’s not in the office today

- w pokoju nikogo nie ma/nie było there is/was no-one in the room

- jest już piąta, a jego jak nie ma, tak nie ma it’s already five, and he’s still not here a. there’s still no trace of him

- „czy jest Robert?” – „nie, nie ma go, jest jeszcze w szkole” ‘is Robert in?’ – ‘no, he’s not, he’s still at school’

- „są jeszcze bilety na ostatni seans?” – „niestety, już nie ma” ‘do you still have tickets for the last showing?’ – ‘sorry, all sold out’

- czy będziesz jutro w domu? ‘will you be at home a. in home tomorrow?’

- kiedy (ona) będzie znowu w Warszawie? when will she be in Warsaw again?

- byłem wczoraj u Roberta/u babci I was at Robert’s/granny’s yesterday, I went to see Robert/granny yesterday

- był przy narodzinach swojej córki he was present at the birth of his daughter

- nigdy nie byłem w Rosji I’ve never been to Russia

- „skąd jesteś?” – „(jestem) z Krakowa/Polski” ‘where are you from?’ – ‘(I’m) from Cracow/Poland’

- „gdzie jesteś?” – „tutaj!” ‘where are you?’ – ‘(I’m) here!’

- „jestem!” (przy odczytywaniu listy) ‘here!’, ‘present’

- będąc w Londynie, odwiedziłem Annę when a. while I was in London I went to see Anna

- biblioteka jest w budynku głównym the library is in the main building

- w jednym pudełku jest dziesięć bateryjek there are ten batteries in a packet

- w domu nie było nic do jedzenia there was nothing to eat at home a. in the house

- co jest w tym pudle? what’s in this box?

- gdzie jest moja książka/najbliższa apteka? where’s my book/the nearest chemist’s?

- co jest dzisiaj na lunch? what’s for lunch today?

- wczoraj na kolację był dorsz there was cod for dinner yesterday

- „dużo masz tych ziemniaków?” – „oj, będzie” pot. ‘got a lot of those spuds?’ – ‘loads’ pot.

- będzie, będzie, więcej się nie zmieści pot. that’s plenty a. that’ll do, there’s no room for any more

- jest godzina druga po południu it’s two in the afternoon a. two p.m.

- nie ma jeszcze szóstej rano it’s not yet six a.m.

- zanim dotrzemy do domu, będzie ósma wieczorem/północ it’ll be eight p.m./midnight by the time we reach home

- był maj it was in May

- to było w grudniu 1999 it was in December 1999

- to było dawno, dawno temu this was a long, long time ago

- jest piękny ranek it’s a fine morning

- jest mroźno/upalnie it’s nippy/hot

- wczoraj był deszcz/mróz it was raining/freezing yesterday

- ciekawe, czy jutro będzie pogoda I wonder if it’s going to be fine tomorrow

- nie pamiętam dokładnie, to było dość dawno temu I can’t really remember, it was some time ago

- z niego jeszcze coś będzie he’ll turn out all right

- co z niego będzie? how will he turn out?, what will become of him?

- będzie z niego dobry pracownik he’ll be a good worker

- kuchmistrz to z ciebie nie będzie you’ll never make a chef

- z tych kwiatów nic już nie będzie these flowers/plants have had it pot.

- z naszych planów/wakacji nic nie będzie nothing will come of our plans/holidays

- nic z tego nie będzie it’s hopeless

- nic dobrego z tego nie będzie nothing good will come of it

- tyle pracy i nic z tego nie ma (he’s done) so much work and nothing to show for it

- koncert/egzamin jest jutro the concert/exam is tomorrow

- zebranie było w sali konferencyjnej the meeting was (held) in the conference room

- jutro nie będzie a. nie ma lekcji there are no classes tomorrow

- był do ciebie telefon there was a phone call for you

- czy były do mnie jakieś telefony? has anyone called me?

- był wypadek w kopalni there was an accident in the mine

- co będzie, jeśli nie zdasz egzaminu? what’s going to happen if you fail the exam?

- co będzie, jeśli ktoś nas zobaczy? supposing a. what if someone sees us?

- nie martw się, wszystko będzie dobrze don’t worry, it’ll be a. it’s going to be fine

- w życiu bywa rozmaicie you never know what life may bring

- opowiedziałem jej wszystko, tak jak było I told her everything just as it happened

- co ci/jej jest? what’s the matter with you/her?

- coś mi/jemu jest something’s the matter with me/him

- czy jemu coś jest? is anything the matter with him?

- nic mu nie będzie, to tylko przeziębienie he’ll be fine, it’s only a cold

- być na weselu/zebraniu to be at a wedding/meeting

- wczoraj byliśmy na przyjęciu we were at a reception yesterday

- być w liceum/na uniwersytecie to be at secondary school/at university

- być na studiach to be a student a. at college

- być na prawie/medycynie to study law/medicine

- był na trzecim roku anglistyki he was in his third year in the English department

- być na kursie komputerowym to be on a computer course

- być na wojnie to go to war

- być pierwszym/drugim to be the first/second to arrive

- był na mecie trzeci he came third

- czy był już listonosz? has the postman been a. come yet?

- być pod urokiem/wrażeniem kogoś/czegoś to be charmed/impressed by sb/sth

- być pod wpływem kogoś/czegoś to be under the influence of sb/sth

- prowadzić samochód, będąc pod wpływem alkoholu to drive while under the influence of alcohol

- być w ciąży to be pregnant

- być w dobrym/złym humorze to be in a good/bad mood

- nie być w nastroju do zabawy not to feel like going out a. partying

- być w doskonałej formie to be in excellent form a. in fine fettle

- być w strachu to be scared

- być w rozpaczy to be in despair

- bądźmy dobrej myśli let’s hope for the best

- jestem przed obiadem I haven’t had my lunch yet

- jestem już po śniadaniu I’ve already had breakfast

- był siedem lat po studiach he had graduated seven years earlier

- być po kielichu/po paru kieliszkach pot. to have had a drop/a few euf.

- być na diecie to be on a diet

- być na kaszce a. kleiku to be on a diet of gruel

- być na emeryturze/rencie to be on a pension

- sukienka jest do kolan the dress is knee-length

- wody było do kostek the water was ankle-deep

- firanka była do połowy okna the net curtain reached halfway down the window

- chwila nieuwagi i było po wazonie one unguarded moment and the vase was smashed to pieces

- jest już po nim/nas! it’s curtains for him/us! pot.

- jeszcze chwila i byłoby po mnie another instant and it would have been curtains for me a. would have been all up with me pot.

- być nauczycielem/malarzem to be a teacher/painter

- kiedy dorosnę, będę aktorem when I grow up, I’ll be an actor

- być Polakiem/Duńczykiem to be Polish/Danish

- borsuk jest drapieżnikiem the badger is a predator

- nie bądź dzieckiem! don’t be childish a. such a child!

- jestem Anna Kowalska I’m Anna Kowalska

- „cześć, to ty jesteś Robert?” – „nie, jestem Adam” ‘hi, are you Robert? a. you’re Robert, are you?’ – ‘no, I’m Adam’

- co to jest – ma cztery nogi i robi „miau”? what (is it that) has four legs and says ‘miaow’?

- była wysoka/niska she was tall/short

- jest autorką cenioną przez wszystkich she’s an author appreciated by all a. everybody

- mój dziadek był podobno bardzo przystojnym mężczyzną my grandfather is said to have been a very handsome man

- wciąż jest taka, jaką była za młodu she’s still her old self

- kwiaty były żółte i czerwone the flowers were yellow and red

- pizza była całkiem dobra the pizza was quite good

- pojemnik był z drewna/plastiku the container was made of wood/plastic

- z tych listewek byłby ładny latawiec these slats could make a fine kite

- wszystko to były jedynie domysły it was all only conjecture

- czyj jest ten samochód? whose car is this?, who does this car belong to?

- ta książka jest jej/Adama this book is hers/Adam’s, this is her/Adam’s book

- żona była dla niego wszystkim his wife was everything to him

- nie naśladuj innych, bądź sobą don’t imitate others, be yourself

- ta zupa jest zimna this soup is cold

- Maria jest niewidoma Maria is blind

- jesteś głodny? are you hungry?

- Robert jest żonaty/rozwiedziony Robert is married/divorced

- są małżeństwem od dziesięciu lat they’ve been married for ten years

- bądź dla niej miły be nice to her

- bądź tak dobry a. uprzejmy would you mind

- bądź tak miły i otwórz okno would you mind opening the window?

- czy byłaby pani uprzejma podać mi sól would you be kind enough a. would you be so kind as to pass me the salt?

- nie bądź głupi! don’t be a fool!

- cicho bądź! be quiet!

- być w kapeluszu/kaloszach/spodniach to be wearing a hat/rubber boots/trousers

- była w zielonym żakiecie/czarnym berecie she was wearing a green jacket/black beret, she had a green jacket/black beret on

- być za kimś/czymś (opowiadać się) to support sb/sth, to be for sb/sth

- byłem za tym, żeby nikomu nic nie mówić I was for not telling anyone anything

- dwa razy dwa jest cztery two times two is four

- ściany pokoju były pomalowane na różowo the walls of the room were painted pink

- dzieci, które są maltretowane przez rodziców children who are abused by their parents

- tak jest napisane w gazecie that’s what it says in the paper

- samochód będzie naprawiony jutro the car will be repaired by tomorrow

- to musi być zrobione do czwartku this must be done by Thursday

- sukienka była uszyta z czarnej wełenki the dress was made of black wool

- będzie pamiętał a. pamiętać tę scenę przez cały życie he will remember this scene all his life

- będziemy długo go wspominali a. wspominać we shall a. will long remember him

- co by się było stało, gdyby nie jego pomoc what would have happened if it hadn’t been for his help

- byłaby spadła ze schodów (omal nie) she almost fell down the stairs

- byłbym zapomniał! zabierz ze sobą śpiwór I almost a. nearly forgot! take a sleeping bag with you

- jest dopiero wpół do ósmej it’s only half past seven

- nie było co jeść there was nothing to eat

- za ciepło będzie ci w tym swetrze you’ll be too hot in this jumper

- byłoby przyjemnie zjeść razem obiad it would be nice to have lunch together

- wychodzić po zmierzchu było niebezpiecznie it was dangerous going out after dark

- nie kupić tego mieszkania będzie niewybaczalnym błędem not to buy that a. the flat would be an inexcusable mistake

- z chorym było źle/coraz gorzej the patient was bad/getting worse

- z dziadkiem jest nienajlepiej grandfather is poorly

- wszystko będzie na niego he’ll get all the blame

- żeby nie było na mnie I don’t want to get the blame

- na imię było jej Maria her name was Maria

- było dobrze po północy it was well after midnight

- będzie z godzinę/trzy lata temu an hour or so/some three years ago

- będzie kwadrans jak wyszedł he must have left fifteen minutes or so ago, it’s been fifteen minutes or so since he left

- do najbliższego sklepu będzie ze trzy kilometry it’s a good three kilometres to the nearest shop

- nie ma tu gdzie usiąść there’s nowhere here to sit

- w tym mieście na ma dokąd pójść wieczorem there’s nowhere to go at night in this town

- nie ma komu posprzątać/zrobić zakupy there’s no-one to clean/to do shopping

- nie ma z kim się bawić there’s no-one to play with

- trzeba było coś z tym zrobić something had to be done about it

- trzeba było od razu tak mówić why didn’t you say so in the first place?

- czytać można było tylko przy świecach one could read only by candlelight

- jest gorzej niż można było przypuszczać it’s worse than might have been expected

■ bądź zdrów! (pożegnanie) goodbye!, take care!

- być bez forsy/przy forsie pot. to be penniless/flush pot.

- być do niczego (bezużyteczny) [osoba, przedmiot] to be useless a. no good; (chory, słaby) [osoba] to be poorly a. out of sorts

- być może perhaps, maybe

- być może nam się uda perhaps we’ll succeed

- być może a. może być, że… it may happen that…

- być niczym [osoba] to be a nobody

- znałem ją, kiedy jeszcze była nikim I knew her when she was still a nobody

- być przy nadziei a. być w poważnym a. odmiennym a. błogosławionym stanie książk. to be in an interesting condition a. in the family way przest.; to have a bun in the oven euf., pot.

- było nie było (tak czy owak) when all’s said and done, after all; (niech się dzieje co chce) come what may, be that as it may

- było nie było, to już ćwierć wieku od naszego ślubu when all’s said and done a. after all, it’s twenty-five years since we got married

- było nie było, idę pogadać z szefem o podwyżce come what may, I’m going to the boss to talk about a rise

- było siedzieć w domu/nie pożyczać mu pieniędzy pot. serves you right, you should have stayed at home/shouldn’t have lent him money

- było nic mu nie mówić you should have told him nothing

- co będzie, to będzie whatever will be, will be

- co było, to było let bygones be bygones

- co jest? pot. what’s up? pot.

- co jest, do jasnej cholery? dlaczego nikt nie otwiera? what the hell’s going on? – why doesn’t anyone open the door? pot.

- co jest? przyjacielowi paru groszy żałujesz? what’s wrong? – can’t spare a friend a few pence? pot.

- coś w tym jest a. coś w tym musi być there must be something in it

- coś w tym musi być, że wszyscy dyrektorzy będą na tym zebraniu there must be something in it, if all the directors are going to the meeting

- jakoś to będzie things’ll a. it’ll work out somehow pot.

- nie ma co a. rady oh well

- nie ma co, trzeba brać się do roboty oh well, time to do some work

- nie ma co! well, well!

- mieszkanie, nie ma co, widne i ustawne well, well, not a bad flat, airy and well laid out

- ładnie się spisałeś, nie ma co! iron. well, well, you’ve done it now, haven’t you!

- nie ma (to) jak kuchnia domowa/kieliszek zimnej wódki nothing beats a. you can’t beat home cooking/a glass of cold vodka

- nie ma (to) jak muzyka klasyczna give me classical music every time

- nie ma to jak wakacje! there’s nothing like a holiday!

- nie może być! (niedowierzanie) I don’t believe it!, you don’t say!

- niech będzie! oh well!

- niech ci/wam będzie! have it your own way!

- niech mu/jej będzie! let him/her have his/her own way!

- niech tak będzie! (zgoda) so be it!

- tak jest! (owszem) (that’s) right!

- „to jest pańskie ostatnie słowo” – „tak jest, ostatnie” ‘is that your final word?’ – ‘yes, it is’, ‘that’s right’

- tak jest, panie pułkowniku/generale! Wojsk. yes, sir!

- to jest książk. that is, that is to say

- główne gałęzie przemysłu, to jest górnictwo i hutnictwo the main branches of industry, that is (to say) mining and metallurgy

* * *

* * *

jestem jesteś są; będę będziesz bądź

1. (= znajdować się w jakimś stanie l. miejscu) be; (= istnieć) exist, be there; być na diecie be on a diet; być na emeryturze be retired; jestem po robocie I'm finished l. done with work (for today); pewnego razu był sobie król... once upon a time there lived a king...; w ogrodzie były róże there were roses in the garden; w Galaktyce są miliardy gwiazd there are billions of stars in the Galaxy; ile ich jest? how many of them are there?; być w kinie be at the theater; być na wycieczce be on a trip; być w Warszawie be in Warsaw; być u babci na wsi be at grandma's house in the country; być z kimś sam na sam be one on one with sb; od świtu jestem na nogach I have been on my feet all day; Ewa jest na ostatnich nogach Eva is ready to drop l. dead on her feet; jesteś na drodze do zawału you are on the road to a heart attack; wszystko jest na swoim miejscu everything is in its place; to było nie na miejscu that was out of line; być na ustach całego miasteczka be on the lips of everyone in town; być jedną nogą na tamtym świecie have one foot in the grave; co dzisiaj będzie na obiad? what's for supper today?; wszystko jest pod ręką we have everything right at hand; być u steru przen. be at the wheel; no to jestem w domu (= zrozumiałem) that hits home; być w latach l. w leciech be up in one's years; być w sile wieku be in one's prime; być w opałach be in a bind; teraz wszystko jest w twoich rękach now everything is in your hands l. up to you; być w siódmym niebie be in seventh heaven; być w swoim żywiole be in one's element; być na zebraniu be at a meeting; być na wojnie be (fighting) in a war; być na studiach be at college; być na anglistyce be in the English Department; nigdy nie byłem w Chicago I've never been to Chicago; Adam jest pod pantoflem swojej żony Adam is henpecked; być nie w sosie be in a bad mood; jest gaz i woda we have gas and water; jestem takiego samego zdania I'm of the same opinion; jestem dobrej myśli I'm hoping for the best; jest mi u ciebie tak dobrze I feel so good at your place; jest mi głupio I feel stupid; to jest do niczego it's no good; być górą be on top; to nie jest czas po temu this is not the time for that; to nie jest mi na rękę this is inconvenient (for me); to nie jest po mojej myśli that's not what I intended l. what I had in mind; jestem pod wrażeniem I'm impressed; jestem bez pieniędzy I'm broke; jestem w ciąży I'm pregnant; Ewa jest przy nadziei przest. Eva is in the family way; jestem na służbie I'm on duty; byliśmy na spacerze we were taking a walk; dobrze wiesz, że jesteś na mojej łasce you know fully well that you're at my mercy; czy jesteś w stanie mnie zrozumieć? are you able to understand me?; jestem w dobrym humorze I'm in a good mood; byliśmy w kłopocie, co zrobić z... we couldn't figure out what to do with...; Ewa przez moment była w rozterce for a moment Ewa was in a dilemma; Ewa jest z Adamem w przyjaźni Ewa is friends with Adam; po czyjej jesteś stronie? whose side are you on?; Adam jest w porządku Adam is OK l. alright; to nie jest w moim guście that's not my style; jestem na bakier z gramatyką I haven't a clue about grammar; z teściową jestem na złej stopie I'm on bad terms with my mother-in-law; z prezesem jestem na ty I'm on a first name basis with the president; jestem za reformą I'm for the reform; oni są z sobą za pan brat they are on familiar terms; jestem z Ewą po słowie przest. I'm engaged to Eve.

2. ( część orzeczenia imiennego) jestem studentem I am a student; byłam piosenkarką I was a singer; będę generałem I will be a general; ta dziewczyna jest ładna that girl is pretty; samochód jest ojca that's father's car; ten długopis nie jest mój this pen isn't mine; bądź zdrów! get well!; jesteś dla mnie niczym! you mean nothing to me; on nie był sobą he wasn't himself; dwa razy dwa jest cztery two plus two is l. equals four.

3. ( w zdaniach bezosobowych) (= zdarzać się) jest piękny dzień it's a beautiful day; był kwiecień it was April; było to dość dawno it was l. happened quite a long time ago; był do ciebie telefon you had a call; było już późno it was getting late; nie ma co jeść there's nothing to eat; będzie z godzinę temu, jak... it's been an hour since...; a co będzie ze mną? what will happen to me?; ciekaw jestem, co z niego będzie I'm curious (about) what will become of him; jeżeli tak jest if it is so; być może maybe, perhaps; co będzie, to będzie come what may; co było, to było let bygones be bygones; jakoś to (w końcu) będzie thing's will turn out fine (in the end); co ci jest? what's wrong l. the matter with you?; z tej mąki nie będzie chleba it's hopeless; nie może być that's impossible; jest już po nim it's too late for him; he's done for; he's a goner l. a has-been; co było, a nie jest, nie pisze się w rejestr what's done is done; tak jest! exactly!, precisely!, that's right; wojsk. yes, sir!; to jest (= czyli) that is; było nie było whatever happens; no matter what (happens).

czasownik posiłkowy

1. tylko będę będziesz itd. ( w formach czasu przyszłego) will (be); będę pamiętał o tym I'll remember that; dzieci będą w ogrodzie the kids will be in the garden; będziemy śpiewać kolędy we're going to sing carols.

2. ( w formach strony biernej) dom był sprzedany za... the house was sold for...; jesteś obserwowany you are being watched; droga jest już naprawiona the road has been repaired.

- na tle śniegu widać było wyraźnie jej czerwony sweter her red jumper could be seen plainly against the snow

- nic nie widać you a. one can’t see anything

- ledwo coś widać w tej mgle you can hardly see anything in this mist

- nie było cię widać I/we couldn’t see you

- nie było go nigdzie widać he was nowhere to be seen

- „zajęło mi to tylko godzinę” – „to widać” ‘it only took me an hour’ – ‘I can see that’

- czekamy godzinę, a autobusu ciągle nie widać we’ve been waiting for an hour, and there’s still no sign of the bus

- widać ci halkę your slip is showing

- sprawa się ciągnie i końca nie widać the case drags on and there’s still no end in sight

- stąd widać zamek jak na dłoni you can see the castle as plain as anything from here

- widać było, jak wymachuje parasolem you could see him/her waving his/her umbrella

- widać było, że… you could tell that…

- od razu widać, że to dobry samochód you can tell immediately that it’s a good car

- widać było po jego minie, że coś zbroił you a. one could tell from his expression that he’d been up to a. he’d done something pot.

- widać było po nich determinację you could tell they were determined

- widać, że znają się dobrze you can see (that) they know each other well

- z tego, co mówił, widać było, że nie ma o sprawie pojęcia from what he said it was obvious that he knew nothing about it

- widać wypił za dużo, bo był czerwony jak burak he must have had too much to drink, because he was as red as a beetroot

* * *

* * *

tylko w formie bezosobowej widać kogoś/coś sb/sth is visible; sb/sth can be seen; widać, że... it is evident that...; one can see that...; to widać it shows; nie było cię widać we couldn't see you; you were hidden from sight; nigdzie ich nie widać they're nowhere to be seen; wciąż nie widać statku the ship is still out of sight; widać ci halkę your petticoat is showing; widać po nim, że pił you can see he's been drinking; widać, że jesteś przygotowany do egzaminu you are evidently well prepared for the exam; ze wzgórza będzie widać miasto jak na dłoni the city will be plainly visible from the hill.

- powiem ci, ale nie teraz I’ll tell you, but not now

- prowadził samochód szybko, ale ostrożnie he was driving fast, but cautiously

- chciał jechać pierwszym pociągiem, ale zaspał he wanted to take the first train, but he overslept

- przepraszam, ale to jakieś nieporozumienie I’m sorry but there’s some kind of misunderstanding

- ale i but also

- miała mnóstwo wielbicieli, ale i zajadłych wrogów she had many admirers, but also firm enemies

- to niewiarygodne, ale prawdziwe it’s incredible, but a. yet true

- nigdzie, ale to nigdzie nowhere, but nowhere

- żadnej, ale to żadnej zmiany nie widać there’s no change whatsoever to be seen

- wcale, ale to wcale mi się to nie podoba I don’t like it at all, I mean at all; I don’t like it in the least (little) bit

- to było coś zupełnie, ale to zupełnie innego this was something entirely different

- ale ja tu mieszkam! but I live here!

- ale pomówmy poważnie! but let’s be serious!

- ale dlaczego? but why?

- ale skąd a. gdzie tam! of course not!; why, no! przest.

- ale ścisk! what a crush!

- ale mnie urządziłeś! a fine mess you’ve got me into!

- ale zasuwa! pot. (o człowieku, pojeździe) he’s/it’s really tearing a. steaming along pot.

- „pewnie sporo zarobiłeś?” – „ale! grosza nie dostałem” ‘you must have earned quite a bit?’ – ‘you’re joking! I didn’t get a penny out of it’

- ale, ale, byłbym zapomniał! hold on, I’d almost forgotten!

- nikt nie jest bez ale no one is perfect

- tylko bez żadnych ale no buts, now!

- mam wobec niej jedno ale I have one reservation about her

■ ale heca a. numer!pot.a. ale jaja!posp. what a gas! a. scream! a. laugh! pot.

- ale już! pot. right now! pot., pronto! pot.

* * *

* * *

but; ale jednak and yet; nie pierwszy raz, ale ostatni it's not the first time, but it's the last; ale z drugiej strony but then (again); może się mylę, ale... correct me if I'm wrong, but...

1. what!, how!; ale zabawa! what fun!; ale numer! holy cow!; ale pomysł! what an idea!; ale fajnie! wow, that's cool; ale był wściekły! was he ever mad!; ale jestem głupi! how stupid of me!

2. ale, ale pot. hold on, wait a minute; ale, ale! chciałem ci coś dać hold on, I want to give you sth.

3. ale (gdzież tam)! iron. right!, sure!

indecl. (= wada, wątpliwość) weak point, flaw; każde rozwiązanie ma swoje ale every solution has its flaws; zawsze są jakieś ale there are always ifs and buts.

- trzęsienie ziemi an earthquake

- urodzajna/nieurodzajna ziemia fertile/infertile soil

- płaszcz/suknia do (samej) ziemi a full-length coat/dress

- spać na (gołej) ziemi to sleep on the ground

- samolot oderwał się od ziemi the plane got off the ground

- zachwiała się i osunęła na ziemię she staggered and fell to the floor

- ziemia orna a. uprawna arable land

- miał dwa hektary ziemi he had two hectares of land

- ziemia ojczysta homeland

- w obcej ziemi in a strange a. foreign land

- ziemia dobrzyńska the Dobrzyń district

- □ ziemia mlekiem i miodem płynąca Bibl. a land flowing with milk and honey

- dobra ziemia fertile soil

- Ziemia Obiecana Bibl. the Promised Land także przen.

- Ziemia Święta książk. the Holy Land

- ziemie rzadkie Chem. rare earths

- Ziemie Zachodnie a. Odzyskane the Western a. Regained Territories (incorporated into Poland after WW II)

■ bodajby cię święta ziemia nie nosiła pejor. perish you! przest.; go to hell pot.

- niegodzien a. niewart, żeby go święta ziemia nosiła pejor. to not be worth the air one breathes pejor.

- być zawieszonym między niebem a ziemią książk. to be up in the air

- stąpać twardo po ziemi a. trzymać się ziemi to have both feet on the ground

- zacznij stąpać twardo po ziemi! get real! pot.

- czarny jak święta ziemia grimy

- gryźć ziemię pot. to be pushing up (the) daisies pot.

- leżeć w ziemi to be dead

- gnić w ziemi pot., pejor. to be rotting in the grave pejor.

- pójść do ziemi to go to one’s grave

- kłaniać się do samej ziemi książk. to bow to the ground książk.

- nie z tej ziemi pot. out of this world pot.

- niech mu/jej ziemia lekką będzie may he/she rest in peace

- poruszyć niebo i ziemię to move heaven and earth

- przewróciłem wszystko do góry nogami – rozstąp się ziemio, fajka zginęła książk. I’ve looked everywhere – the pipe is nowhere to be found

- spaść a. zstąpić a. wrócić na ziemię to stop dreaming, to get (back) down to the earth a. Earth

- stanąć na udeptanej ziemi przest., książk. to duel, to fight a duel

- wdeptać kogoś w ziemię to have sb’s guts for garters GB pot.; to pulverize sb

- znieść a. zetrzeć kogoś/coś z powierzchni ziemi to wipe sb/sth off the face of the earth

- zrównać coś z ziemią to raze sth to the ground

- wydobyć a. wytrzasnąć coś spod ziemi to conjure sth up

- wyrosnąć a. zjawić się jak spod ziemi to appear a. spring up out of nowhere

- ze wzrokiem wbitym a. wlepionym w ziemię with downcast eyes

- zapaść się pod ziemię to vanish into thin air, to disappear without a trace

- miałem ochotę zapaść się pod ziemię (ze wstydu) (I was so ashamed) I wished the earth a. Earth would swallow me up

- ziemia paliła mu się pod nogami książk. things were getting hot for him pot.

- ziemia usunęła jej się spod nóg (zrobiło jej się słabo) her head was spinning; (straciła oparcie materialne) her world came crashing around her

- ani … ani neither … nor; (z innym przeczeniem) either … or

- nie mówię ani po hiszpańsku, ani po włosku I can’t speak (either) Spanish or Italian, I can speak neither Spanish nor Italian

- klucza nie było ani w jednej, ani w drugiej szufladzie the key wasn’t in either of the drawers

- nie było żadnych wieści ani od brata, ani od siostry there was no news, either from the brother or from the sister

- nie zadzwonił ani nie napisał he didn’t call, and he didn’t write(either)

- ani to ładne, ani potrzebne it’s neither pretty nor useful

- rzecznik rządu ani nie potwierdził, ani nie zdementował tej informacji the government spokesman neither confirmed nor denied this information

- pogoda jest w sam raz, ani za gorąco, ani za zimno the weather is just right, neither too hot nor too cold

- należeć do takiej organizacji to ani zaszczyt, ani przywilej belonging to such an organization is neither an honour nor a privilege

- „nie idę z nimi” – „ani ja” ‘I’m not going with them’ – ‘neither am I’ a. ‘me neither’ pot.

- nie mam czasu ani pieniędzy I don’t have the time or the money

- nie lubię ani ptaków, ani kotów, ani psów I don’t like birds, (or) cats, or dogs

- potrząśnij pięć razy, ani więcej, ani mniej shake it five times – no more and no less

- ani śladu not a trace

- ani źdźbła prawdy not a grain of truth

- ani krzty przesady no exaggeration at all a. whatsoever

- ani żywego ducha not a (living) soul

- ani trochę not (even) a bit

- ani razu not (even) once

- ani przez chwilę się nie zawahał he didn’t hesitate for a moment

- nie uwierzył w ani jedno jej słowo he didn’t believe a single word she said

- nie przepuścił ani jednej zabawy he didn’t miss a single dance

- nie wypił ani kropli he didn’t have a (single) drop to drink

- śruba ani drgnęła the screw didn’t even budge

- ani pisnął there wasn’t so much as a squeak out of him

- ani się spostrzeżesz a. obejrzysz, będzie po wszystkim it’ll be over in no time at all a. before you can say Jack Robinson pot.

- ani się spostrzeżesz, przyjdzie wiosna spring will be before you even know it a. in no time (at all)

- ani się spodziewał, że będzie miał gości he had no idea he’d be having visitors

- ani myślę a. ani mi się śni! like hell I will! pot.

- ani myślę ustąpić I haven’t the slightest intention of giving way

- ani mi się waż! don’t you dare!, don’t even think about it!

- (on) ani się umywa do swojego brata he’s nowhere near his brother; he’s not a patch on his brother GB pot.

- wszedł na mównicę, założył okulary, a dalej już ani, ani he climbed the podium, put his glasses on, but not a single word came out

- „dostałeś pieniądze?” – „ani, ani” ‘did you get the money?’ – ‘not a penny’

- „nie zacząłeś jeszcze czytać tej książki?” – „ani, ani” ‘haven’t you started reading that book yet?’ – ‘not a page’

* * *

* * *

( łączy części zdania w zdaniu zaprzeczonym lub zdania zaprzeczone) ani... ani... ( bez wyrazu przeczącego) neither... nor...; ( po wyrazie przeczącym) either... or...; nie mogę ruszyć ani ręką, ani nogą I can't move a muscle; ani widu, ani słychu not a trace; neither hide nor hair; ani be, ani me pot. not a single word; ani mnie to ziębi, ani parzy pot. I don't care; it leaves me cold.

( wzmocniona partykuła przecząca) ( bez wyrazu przeczącego) not a; ( z wyrazem przeczącym) a; ani ani in no circumstances; ani cienia dowodu not a shred of evidence; ani cienia nadziei/zainteresowania not a glimmer of hope/interest; ani krzty not a bit; ani mowy o czymś sth is out of the question; ani mru mru not a word; keep your mouth shut; ani myśleć o czymś not even think about sth; ani mu/mi to w głowie he/I won't even think about it; ani mu/mi się śni never in his/my life; not on your life; ani na jotę not one iota; not one jot; not one whit; (pieniędzy) ani na lekarstwo no (money) at all; ani pary z ust/z gęby nie puścić not say a word; keep one's mouth shut; ani pisnąć keep one's mouth shut; (bez tego) ani rusz we can't l. won't do without it; ani się spostrzeże(sz)/obejrzy(sz) in no time; ani słowa not a word; ani słowa! button your lip; ani trochę not a bit; ani w ząb nie rozumiem I don't understand at all; ani za grosz not a bit; ani znaku/śladu czegoś neither hide nor hair; ani żywej duszy/żywego ducha not a soul; ani chybi pot. for sure; most certainly; without fail; ani się umywa do czegoś pot. it isn't anywhere near as good as sth.

* * *

1. (= nie wystarczać) not be enough, not suffice, run short, be in short supply; brakowało nam czasu we were short of time; brakuje mu odwagi, żeby... he hasn't got the courage to..., he lacks courage to...; tylko tego brakowało! iron. that's just what I need!; niewiele brakowało that was close; that was a close call l. shave; brakuje ropy oil is in short supply; brakuje mi pieniędzy/gotówki I'm short of money/cash; brakuje mi słów I can't find the words; words fail me; brakuje mi pomysłów I'm at a loss for ideas; brakowało mu pół metra do wygrania he was half a meter short l. shy of winning; dużo brakuje nam do końca we're nowhere near the end.

2. ( z zaprzeczeniem) (= nie brak) nie brakowało nam pieniędzy we had enough money; nie brakuje ci tupetu you have plenty of cheek.

3. (o odczuwaniu braku l. tęsknoty) brakuje mi ciebie I miss you; brakowało mi książek i muzyki I yearned for books and music; nie będzie go nikomu brakowało he won't be missed.

4. przemysł (= odrzucać) reject, sort out.

- prenumeratę miesięcznika można opłacić bezpośrednio u doręczyciela the subscription fee can be paid directly to the postman

- dokumenty daj doręczycielowi tego listu please give the documents to the bearer of this letter

- doręczyciel prezentu zniknął the person who had delivered the present was nowhere to be found

* * *

* * *

mailman, postman, mail carrier.

- (bardzo) mało jesz you eat (very) little, you don’t eat (very) much

- ostatnio mało wychodzę z domu I haven’t been out much lately

- mało prawdopodobny unlikely, improbable

- to raczej mało prawdopodobne it’s not very probable a. it’s hardly likely

- mało inteligentny not very intelligent

- mało popularny rather unpopular

- opowiadał o jakiejś mało znanej książce he was talking about some little-known a. obscure book

- będę od dzisiaj mniej palić as from today I’m going to smoke less

- te kolory są za mało intensywne these colours are not vivid enough

- jechał przez kraje mniej lub bardziej ciekawe he travelled through various countries, some more interesting than others

- książkę przyjęto z mniejszym lub większym zainteresowaniem the book was met with varying degrees of interest

- nie mniej niż/od no less than, just as

- nasze psy są nie mniej szybkie od waszych our dogs are just as fast as yours

- jest nie mniej zdenerwowany niż ja he’s no less in a state than I am

- mało słońca/czasu/wdzięku not much sun/time/charm

- mam mało książek I only have a few books, I don’t have many books

- mamy mało czasu we don’t have much time

- jest mało masła there’s not much butter

- mamy mało masła we don’t have much butter, we’re low on butter

- za mało too little/few

- mieć za mało czasu to have too little time

- mieć za mało lat to be too young

- mam za mało ubrań I have too few clothes, I don’t have enough clothes

- mało co hardly anything

- mało co zjadłeś you ate hardly anything a. almost nothing

- mało czego nie widział na tym świecie there are few things in this world he hasn’t seen

- mało kto hardly anyone

- mało kto potrafi tak ładnie śpiewać jak ona hardly anyone can sing as beautifully as she can

- mało kto o tym wie (very) few people know that

- jeździł konno jak mało kto (very) few people could ride as well as he could

- jest pazerny jak mało kto he’s as greedy as they come

- mało który hardly any

- mało które zwierzę jest takie mądre jak mój pies (very) few animals can match my dog’s intelligence

- mało gdzie hardly anywhere

- mało gdzie chodzi bez obstawy he goes almost nowhere without his bodyguards

- mało gdzie potrafię tak wypocząć jak tutaj there are (very) few places I can relax (in) as much as here

- mało kiedy hardly ever

- mało kiedy tam chodzę I hardly ever go there

- mało kiedy ją widuję I hardly ever see her, I don’t see much of her

- jakich mało like no other

- impreza jakich mało a party like no other

- to fachowiec jakich mało he’s a professional in a million

- on jest naprawdę wysoki, mało wysoki – olbrzymi he’s really tall – no, tall is not the word for it, he’s gigantic

- z klasówki dostał trzy mniej he got (a) C minus in the test

- zarabia najmniej trzy tysiące miesięcznie he earns at least three thousand a month

- miał bez mała dwadzieścia lat he was almost a. nearing twenty

- małomiasteczkowe plotki small-town gossip

- małokaloryczna dieta a lowcalorie diet

■ mało brakowało, żeby się utopił he almost drowned

- mało brakowało, a nabiłaby sobie guza she (very) nearly got a bump on her head

- mało tego and a. but that’s not all

- nie odrobił lekcji, mało tego, nie zrobił zakupów he didn’t do his homework and what’s more he didn’t do the shopping

- mało tego, że go okradli, to jeszcze pobili not only was he robbed, (but) he also got beaten up

- przewrócił się, i jakby tego było mało, złamał nogę he fell over and, as if that weren’t enough, he broke his leg

- ma udane małżeństwo i cudowne dzieci, jeszcze jej mało she is happily married and has adorable kids – but she’s still not satisfied

- mało ci tego, że dostałeś dom i samochód? you got the house and the car, what more do you want?

- mniej więcej more or less, approximately

- on wygląda na mniej więcej trzydzieści lat he looks more or less thirty

- wrócę mniej więcej za dwie godziny I’ll be back in approximately two hours

- ona jest mniej więcej mojego wzrostu she’s about my height

- ni mniej, ni więcej, tylko/jak… none other than…

- posądzono go ni mniej, ni więcej, tylko o kradzież he was accused of nothing less than theft

- nie pozostawało jej ni mniej, ni więcej, jak przywitać się she had no other choice but a. than to say hello

- tym mniej much less, let alone

- nie znała się na szyciu, tym mniej na kroju she didn’t know how to sew, let alone how to cut out

- co najmniej (przynajmniej) at least; (prawie) almost; (mówiąc eufemistycznie) to say the least, to put it mildly

- co najmniej raz w tygodniu at least once a week

- jego zachowanie było co najmniej dziwne his behaviour was odd to say the least a. to put it mildly

- o mało co by wpadł pod samochód he almost got run over, he was (very) nearly run over

- o mało nie zemdlałam I almost fainted

- o mało nie zginął he came close to being killed, he narrowly escaped being killed